İzmir’e özgü kelimeler, İzmir’in yerlileri tarafından yüzyıllardır kullanılan İzmirce de denilen kavramlardır. İzmir ağzı ile konuşan kişiler tarafından telafuz edilen tüm kelimeler bu yazımızda.
İzmir belki de Türkiye’nin en kendine has şehri. Bir o kadar da isyankâr ve kural tanımaz. En ateşli taraftar grupları da İzmir’dedir, en güzel aşklar da. En etkileyici manzaralar da İzmir’dedir, en orijinal tanımlar da.
Aslında İzmirli doğulmaz, İzmirli olunur. Kendini İzmirli hisseden herkes İzmirlidir. Bütün İzmirliler de İzmir’e özgü bazı kelimeler olduğunu bilir. Sonradan İzmirli dahi olsalar, herkes kabullenir bu sözcükleri ve bir daha asla eskisi gibi kullanmazlar. Çünkü mantığını anlarlar ve doğrusunun bu olduğuna ikna olurlar.
Çiğdem
Türkiye’de belki de İzmir’in tanındığı en önemli kavramdır ‘Çiğdem’ kelimesinin kullanımı. Dedim ya isyankârdır İzmirliler diye. Herkes çekirdek dese de doğrusunu söylerler. Çiğdem’e çiğdem derler. Bilirler ki çekirdek meyveden çıkar. Biz günebakan çiçeğinin mahsulünü çitleriz. Onun da adı çiğdemdir.
Gevrek
Türkiye’nin hemen her bölgesinde ‘simit’ olarak bilinen hamur işi bir atıştırmalıktır. Üzerine atılan bol miktarda susamla da tanınır. Ama İzmirliler simidin deniz olduğunu çok iyi bilirler. Bu yüzden gevreğe de gevrek diye hitâp ederler.
Darı
Diğer şehirlerde ‘Darı’ yerine kullanılan mısır, Kuzey Afrika’da bir ülkedir. Yediğimiz şey ile alakası yoktur. Bu yüzden herkes darıya darı demelidir. Çünkü darı, darıdır.
Domat
Yakın dönemde TRT’de yayınlanan Seksenler dizisinde mahallede kıraathane işleten ‘Bucalı Mesut’ isimli Necmi Yapıcı’nın başarıyla canlandırdığı bir karakter vardı. Sık sık manav arkadaşına ‘Domat Mustafa’ diyerek takılırdı. Görüldüğü gibi dizilerdeki İzmirli karakterler dahi İzmirlilerin ağzıyla konuşuyor. ‘Domat’ nedir diyecekler hâlâ varsa, bildiğimiz domatestir. Sondan birkaç harfi eksiktir. İzmirli uzatmayı sevmez.
Asfalya
İzmir’in Yunan adalarına yakınlığı nedeni ile midir yoksa İzmir’in kozmopolit yapısında Rumlara da yer olmasından mıdır bilinmez; asfalya aslında Yunanistan’a yakın çevrenin ‘sigorta’ anlamında kullandığı sözdür. ‘Benim asfalyalarımı attırma’ gibi kullanımları İzmir’de boldur. Olur da İzmir’de bir tartışmaya girecek olursanız ve bu cümleyi duyarsanız, şaşırmayın.
Boyoz
Aslında boyoz, İzmir’e özgü bir kelime olmaktan ziyade İzmir’e özgü bir yiyecektir. Diğer şehirlerde pek bilinmeyebilir. İzmir’e geldiğinizde eğer bilmiyorsanız sıkça duyduğunuz bu sözcüğe anlam vermeye çalışabilirsiniz. Tabii öncesinde bu yazıyı okuyup anlamını öğrenmediyseniz!
Yemiş
Bildiğiniz incirdir. Bu şehir birçok nesneyi kendine göre isimlendirirken inciri de boş geçmemiştir.
Meşe
Sokaklarda çocuklar oynar meşe ile. Diğer şehirlerde ‘bilye’ gibi absürt bir isimle isimlendirilmiş olsa dahi İzmir’de bu oyuncağın adı meşedir.
Pastiç
Ayçöreğinin kare halinde satılan halinin İzmirlice dilinde söylenen şekli pastiçtir. Bir boyoz, bir kumru ya da bir gevrek olmasa da taliplisi çoktur. İzmirli sever pastiç yemeyi.
İzmir’e Özgü Diğer Kelimeler
- Darı Mısır
- Asfalya Sigorta
- Andaç Yıllık
- Hora gecmek Makbule gecmek
- Şımkırmak Yorulmak
- Peşkir Havlu
- Maşrapa Bardak
- Kıpırdanip durmak Temizlik yapmak/toplamak
- Kapıyı kıyıklamak Kapıyı aralamak
- Bilader Birader
- Yemiş/bardacık Incir
- Bango Mutfak tezgahı
- Sayas Krem peynir
- Innemek Çağırmak
- Dinelmek Ayakta durmak
- Caka Fiyaka
- Merdimen Merdiven
- Tav olmak Sinirlenmek
- Çigmek Çigdem yemek
- Churchill Soda limon ve tuzlu icecek
- Şişarka Kırmızı dolmalık biber
- Çuçka Turşuluk biber
- Pastiç Ay çöreği